Iz Udruženja privatnih predškolskih ustanova na području grada Banjaluka, obratili su se portalu Tragmedia i izrazili nezadovoljstvo sa nacrtom Ugovora o sufinansiranju troškova boravka djece u privatnim predškolskim ustanovama koji treba da potpišu grad i privatne predškolske ustanove. Posebnu primjedbu su iznijeli na formulu kojom se računa maksimalno dozvoljeno povećavanje cijene. Njihovo saopštenje prenosimo u cjelosti.
“U vezi sa nacrtom ugovora u Prilogu ovog saopštenja (koji ste nam uručili na sastanku dana 26.05.2025. godine u 12 časova), a u kojem se ste naveli da se: ”uređuje sufinansiranje troškova boravka djece u privatnim predškolskim ustanovama na teritoriji Grada Banja Luka”, a posebno sa formulom za maksimalno dozvoljeno povećanje cijene boravka, te uslovljavanjem isplate subvencija potpisivanjem ugovora između privatne ustanove i Grada, iznosimo sljedeće primjedbe:
1. Ograničenje cijene nije u skladu sa Ustavom i principima tržišnog poslovanja budući da Privatne predškolske ustanove posluju u okviru tržišne ekonomije, na sopstveni rizik i bez institucionalne budžetske podrške. Nametanje administrativne formule za ograničavanje cijene boravka djece direktno zadire u pravo na slobodu preduzetništva i tržišne konkurencije.
Ustav Republike Srpske (član 48) i Ustav Bosne i Hercegovine garantuju slobodu tržišta i preduzetništva. Svako pravno lice ima pravo da slobodno obavlja privrednu djelatnost, određuje cijene u skladu sa zakonima tržišta i organizuje svoje poslovanje autonomno. Bilo kakva odluka javnog organa koja unaprijed određuje ili ograničava cijene usluga u privatnom sektoru, bez jasnog zakonskog osnova i van vanrednih okolnosti, predstavlja kršenje ovih ustavnih garancija.
Takođe, član 16. Zakona o zaštiti konkurencije BiH zabranjuje sve mjere koje narušavaju ravnopravne tržišne uslove i diskriminišu privredne subjekte. Ukoliko Grad Banja Luka administrativno ograničava cijene samo privatnim predškolskim ustanovama, dok javne uživaju punu budžetsku podršku, dolazi do očigledne povrede principa jednakosti pred zakonom i neustavne diskriminacije.
2. Formula ne odražava realne i sveobuhvatne ulazne troškove čije povećanje može nastati u budućnosti, nezavisno od opšteg rasta cijena u RS, a prema stististici koja se objavljuje naknadno, posbeno što ona ne odražava stvarni rast trošova u brnaši-
Predložena formula se zasniva isključivo na statističkim podacima, a zanemaruje realne i kumulativne troškove poslovanja koji uključuju: energente, najmove i režije, poreze i doprinose, amortizaciju, osiguranje, troškove edukacije, materijale i druge inpute koji nisu obuhvaćeni formulom. Ovakva ograničenja mogu ugroziti održivost rada privatnih ustanova i dovesti do narušavanja kvaliteta usluga.
3. Privatne ustanove se dovode u neravnopravan položaj u odnosu na javne
Javne predškolske ustanove uživaju direktnu podršku iz budžeta. Ukoliko se želi postići jedinstveni standard, onda se i subvencionisanje i regulacija cijena moraju sprovoditi jednako prema svim akterima. U suprotnom, dolazi do diskriminacije i gušenja privatne inicijative, što dugoročno šteti i roditeljima i lokalnoj zajednici.
4. Povreda autonomije ugovornih strana
Odredbe nacrta Ugovora zadiru u pravo privatne ustanove da samostalno formira cijenu svoje usluge. Ugovor bi trebalo da reguliše pravo na sufinansiranje, a ne da upravlja ekonomskim modelom poslovanja privatne ustanove. Uskraćivanje subvencije roditeljima zbog poslovne odluke ustanove je suštinski oblik indirektne represije i diskriminacije prema krajnjim korisnicima – roditeljima.
5. Neusklađenost naziva ugovora sa njegovim stvarnim sadržajem
Naziv nacrta ugovora: „Ugovor o učestvovanju u realizaciji procesa sufinansiranja troškova usluge boravka djece u privatnoj predškolskoj ustanovi“ sugeriše isključivo tehničko i finansijsko učešće Grada Banja Luka u procesu subvencionisanja troškova roditeljima djece.
Međutim, suština ugovora nije samo regulacija sufinansiranja, već i ograničavanje poslovne politike privatne ustanove – konkretno, ograničavanje visine cijene usluge putem administrativne formule. Time se izlazi iz okvira pasivnog „učestvovanja u sufinansiranju“ i prelazi u aktivno regulisanje komercijalnog aspekta privatne djelatnosti, što nije navedeno u samom naslovu.
Takva neusklađenost:
– narušava pravnu sigurnost ugovornih strana,
– može dovesti do zablude o prirodi obaveza koje se preuzimaju,
– i otvara mogućnost pravnih sporova zbog pogrešnog predstavljanja svrhe ugovora.
6. Problematičnost primjene formule za ograničenje cijene
U nacrtu ugovora predviđena je formula kojom se propisuje maksimalno dozvoljeno povećanje cijene usluge boravka u privatnim predškolskim ustanovama. Iako je formalni cilj ove mjere zaštita roditelja i budžetske predvidivosti, primjena takve formule je stručno, pravno i ekonomski sporna, iz sljedećih razloga:
a) Formula ne obuhvata sve realne troškove poslovanja
Formula se oslanja na statističke indikatore kao što su inflacija i prosječne plate, koji ne uzimaju u obzir:
• porast cijena energenata i komunalnih usluga,
• rast komercijalnih zakupnina i režijskih troškova,
• troškove stručnog usavršavanja kadra (zakonska obaveza),
• amortizaciju opreme i nabavku materijala,
• obaveze po osnovu poreza, doprinosa i osiguranja,
• povećane troškove sigurnosti, sanitacije i administracije.
Zbog toga formula stvara ekonomski pritisak koji može ugroziti likvidnost, kvalitet i dugoročnu održivost ustanova.
b) Neusklađenost sa Zakonom o obligacionim odnosima
Cijena usluge u obligacionim (ugovornim) odnosima se uređuje na osnovu slobodne volje ugovornih strana (čl. 27 Zakona o obligacionim odnosima RS).
Ugovorom ne bi smjela biti nametnuta jednostrana formula koja određuje cijenu, a naročito ne u sektoru koji nije pod posebnim režimom kontrole cijena.
c) Ograničenje cijene bez zakonskog osnova je nezakonito
Regulisanje cijena je dozvoljeno samo Zakonom o regulisanju cijena, i to u izuzetnim situacijama (npr. krizna stanja, vanredne okolnosti).
Grad kao lokalna samouprava nema zakonski osnov da propiše mehanizam kontrole cijena usluga koje pružaju nezavisna, privatna pravna lica.
d) Diskriminacija privatnog sektora
Ako se formula primjenjuje samo na privatne ustanove, dok javne uživaju budžetsku podršku i nemaju formalno ograničenje cijena, stvara se neravnopravan tržišni položaj i neustavna diskriminacija, suprotna članu 10. Ustava RS i članu 14. Evropske konvencije o ljudskim pravima.
e) Posljedice po roditelje i djecu
Nametanje formule može:
• izazvati pad kvaliteta usluge (jer se smanjuju resursi za nastavno osoblje i didaktiku),
• ugroziti opstanak ustanova, posebno manjih i lokalnih,
• i ograničiti roditeljima slobodu izbora ustanove, što direktno utiče na djecu.
Prijedlog:
1) Brisanje formule za maksimalno dozvoljeno povećanje cijene boravka iz konačnog ugovora,
2) Jasno definisanje da Grad Banja Luka sufinansira fiksni iznos po djetetu, a da cijenu određuje ustanova,
3) Uvođenje jednakog tretmana javnih i privatnih ustanova u pogledu cijena i prava na sufinansiranje,
4) Obezbjeđenje prava roditelja na subvenciju nezavisno od odnosa između Grada i izabrane predškolske ustanove i
5) Naziv ugovora mora jasno odražavati njegov pravni i sadržajni karakter. Ukoliko se predviđa mehanizam za ograničenje cijena, to mora biti jasno istaknuto u nazivu i predmetu ugovora, ili u protivnom – takve odredbe treba izostaviti kao pravno neutemeljene u kontekstu sufinansiranja”, stoji u saopštenju,
Udruženje PPU
